کد مطلب:21764 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:25

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

انسان براي مبارزه با خودخواهي چه كارهايي را بايد انجام دهد؟7

قبل از پاسخ به سؤال حضرت عالي، ذكر مقدمه اي لازم است، و آن اين كه تمامي حيوانات به حكم غريزه خصلت هاي حيواني را بدون اكتساب دارا هستند، ولي انسان بايد انسانيت را كسب كند، چون انسان بودن به ظاهر و جنبه بيولوژيكي نيست؛ يعني، موجودي كه به نام انسان و آدم است، غير از اين ظاهر است. {Sتن آدمي شريف است به جان آدميت # نه همين لباس زيباست نشان آدميت S} بنابراين حال كه ارزش هاي انساني اكتسابي است، اولاً بايد ارزش ها را شناخت و ثانياً آنها را كسب كرد. هر انسان در ابتدا خصلتِ خودمحوري دارد و همه چيز را براي خودش مي خواهد. خودمحوري و خودبيني چند قِسم مي شود: 1- تمام تلاش و كوشش انسان براي خود و شكم و زندگي و فرزندان باشد. اين خصلت خيلي شبيه حيوانات است. 2- انسان همه چيز را براي خودش بخواهد و قانع نباشد و بيش از اندازه و نياز جمع آوري كند، با اين كه مي بيند ديگران ندارند و گرسنه اند، ولي اعتنايي به آنها نداشته باشد. اين خصلت را آز و حرص مي گويند كه سرانجام آن بخل است. اين صفت پست تر از صفت حيواني است. 3- انسان نمي خواهد ديگران چيزي داشته باشند و دائم نقشه مي كشد ديگران را بيچاره و تهي دست كند ولو اين كه به خودش هم ضرر برسد. اين حسد است كه چنين شخصي از درون خود را نابود مي كند و انسانيت را همانند خوره از بين مي برد. پس «انا نيت» همان خودبيني و خود محوري و خودخواهي است كه اگر افراط شود، تكبر و حرص و حسد مي شود واگر تفريط شود، ذلت و خواري و پوچ گرايي مي شود و اگر اعتدال رعايت شود، تواضع مي باشد كه مطلوب است. مرحله اولي كه ذكر شد، تا اندازه اي خوب است، زيرا انسان بايد به فكر خود و زندگي و زن و بچه باشد. اين از دستورهاي اسلامي است. {Hالكاد لعياله كالمجاهد في سبيله H}؛ {Mتلاش براي زن و فرزند همانند جهاد در راه خدا است M}». اما اگر از اين حالت خارج شود و به صورت حرص و آز و يا بدتر از آن حسادت درآيد، انا نيت مذموم و مورد نكوهش است. پس انسان داراي دو نفس است كه يكي از آنها را بايد از بين ببرد و با آن مبارزه كند كه پيروي نمودن از هواهاي شيطاني و نفساني است. اين صفت انسان را از حالت اعتدال خارج مي كند؛ مانند مرحله دوم و سوم كه در بالا ذكر شد. به تعبير قرآن با نفس «اماره بالسوء» بايد مبارزه كرد؛ يعني، با نفسي كه انسان را به بدي ها امر مي كند. جهاد اكبر همين است. اما نفسي كه موجب كرامت و عزت انسان است و او را از بدي ها وا مي دارد و يا به خوبي ها امر مي كند، مثل نفس لوامه و يا نفس مطمئنه؛ بسيار خوب است و بايد آن را بزرگ شمرد. قرآن مي فرمايد: {A{/Bوَ لِلَّهِ اَلْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ {w10-16w}{I63:8I}/}A}؛ {Mعزت و بزرگواري مخصوص خدا و پيامبر و مؤمنان است M}». به خاطر عزت نفس است كه امام حسين(ع) مي فرمايد: {Hموت في عزّ خير من حياة في ذلّ H}؛{M مردن با عزت بهتر از زندگي با ذلت است M}». اسلام به ما اجازه نداده است براي مبارزه با نفس و انا نيت از حد اعتدال خارج شويم، به طوري كه مانند مرتاض هاي هندي به خود فشار آوريم و به اندك خوراك و خواب اكتفا نماييم و از لذت هاي دنيا كناره گيريم و يا مانند «ملامتيه» كه براي مبارزه با نفس، خودشان را پَست مي پندارند و يا در انظار كارهاي پَستي انجام مي دهند، تا مردم خيال كنند اينها انسان هاي بدي هستند و يا مانند ضعف گراها كه آن قدر قدرت خود را تضعيف مي كنند كه گويا كمال انسان را در ضعف مي دانند. همچون شاعر كه گفته است: {Sنه آن مورم كه در پايم بمالند# نه زنبورم كه از نيشم بنالندS} {Sچگونه شكر اين نعمت گزارم # كه زور مردم آزاري ندارم S} پس بايد از شيوه هاي صحيح جهت رفع صفت خودخواهي استفاده نمود كه عبارتند از: 1- ضمن توجه به اين كه ما انسانيم و داراي كرامات انسانيت هستيم. در اين آيه شريفه تفكر نماييم: {A{/Bقُتِلَ اَلْإِنْسانُ ما أَكْفَرَهُ مِنْ أَيِّ شَيْ ءٍ خَلَقَهُ مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ ثُمَّ اَلسَّبِيلَ يَسَّرَهُ ثُمَّ أَماتَهُ فَأَقْبَرَهُ {w1-18w}{I80:21-17I}/}A}، {V(عبس، آيات 17 - 21)V}. 2- ديگران را دوست بداريم و به آنها محبت كنيم، زيرا اگر انسان نسبت به بندگان خدا خوش گمان بود و با ديد مثبت به آنها نگريست و جنبه هاي خوب آنها را لحاظ كرد، اندك اندك نسبت به آنها محبت پيدا مي كند و دوست داشتن ديگران موجب مي شود انسان فقط خود را نبيند واز حالت خودخواهي او كاسته شود. 3- واقع بينانه و به دور از افراط و تفريط به كاستي ها و ضعف ها و جهل هاي خود فكر كنيم. 4- باور كنيم كه هرگونه عزّت و ترقّي مادي و معنوي ضمن اين كه به فعاليت ما بستگي دارد وابسته به اراده و خواست خداوند است و اِعمال خودخواهي نه تنها به ترقّي انسان كمك نمي كند، بلكه مي تواند در برانگيختن خشم خداوند مؤثر باشد و موجب ذلت و عدم موفقيت انسان در كارها گردد. 5- به سنّت مقابله به مثل كه توسط خداوند در عالم اجرا مي شود توجه كنيم و بدانيم اگر ما خودخواه بوده و به فكر ديگران نباشيم ناخودآگاه برخورد ديگران نيز در مقابل ما چنين خواهد شد كه مسلماً منجر به تلخي زندگي و درماندگي در بسياري از امور مي گردد. 6- عمل خودخواهان را بنگريم و ببينيم تا چه اندازه موجب انزجار و ناراحتي اطرافيان نسبت به آنها مي شود و از آن درس گيريم {V(ادب از كه آموختي از بي ادبان)V}. 7- براي رفع اين صفت بد بسيار دعا و تضرع نموده و از خداوند مهربان بخواهيم تا در خودسازي كمكان كند كه چه بسيار بيماري هاي جسمي و روحي با دعا و توسل علاج گشته اند. براي آگاهي بيشتر ر.ك: «معراج السعاده» ملا احمد نراقي.